Cumhuriyetin 100.Yılında 3 Günde Ankara

EFES'E NASIL GİDİLİR?

Efes Antik Kenti, İzmir'in Selçuk ilçesi sınırları içerisinde yer alır. İzmir - Selçuk arasındaki 76 km'lik yolu özel araçla yaklaşık bir saatte aldık.

Resim 1. Efes Antik Kenti Harita

Kentin geçmişi MÖ.1050 yıllarına kadar dayanmaktadır. MÖ.560 yıllarında kent, Artemis Tapınağı çevresinde şekillenmeye başlamış. Bugün gezdiğimiz Efes Antik Kenti MÖ.300 yıllarında Büyük İskender'in generallerinden biri olan Lysimakhos tarafında kurulmuş.

Lysimakhos kenti kurarken Miletli Hippodamos'un planı olan ızgara planına göre şekillendirir. Yani kentteki bütün cadde ve sokaklar birbirini kesecektir. Bu gün bu basit planı hala
                               bilmeyen,
                                     akıl edemeyen,
                                            beceremeyen, 
                                                  uygulamak istemeyen,
sözde yerel yönetimlerimiz var. 


Bu şehir, tarihte tamamen taştan yapılmış ilk şehir olma özelliğini taşımaktadır.



EVANGELOS

Efesliler, Artemis Tapınağı'nı inşaa ederken mermere ihtiyaç duyarlar. Tasos ve Paros adalarından mermer getirtmeyi düşünürler. Ancak bu iş onlara pahallıya mal olacaktır. Efesli'ler bu problemin üstesinden nasıl geleceklerini kara kara düşünürlerken, bir çoban, Efes'e yaklaşık 9 km uzaklıkta bugünkü Belevi Köyü civarında keçilerini otlatıyordu. Keçilerden ikisi çekişmeye başlar. Biri iyice sinirlenmiş olacak ki, bütün hızıyla diğerine toslamak için saldırıya geçer, ancak diğer çekiliverince, hızını alamayan saldırgan keçi kayalara toslar. Çarpmanın sonucu kayadan kıvılcım çıkar ve kayadan bir parça kopup yere düşer. Bu eşi görülmemiş güzellikte bir mermer parçasıdır. Çoban bu mermer parçasını heyecanla köyüne götürür ve gösterir. Efesliler çok heyecanlanmışlardır, çünkü aradıkları mermeri bulmuşlardır. Bu olay üzerine mermeri bulup getiren çobanın adını değiştirerek müjde anlamına gelen "Evangelos" koyarlar.  

MAGNESIA KAPI

Efes Antik Kenti'ne vardığımızda özel aracımızı park edebileceğimiz alana bırakıp yaya olarak Magnesia Kapı'dan giriş yaptık. Magnesia Kapı, Panayır Dağı eteğinde yer alır, Meryem Ana Evi'ne giden yol üzerindedir.

Giriş ücretli. Müze Kartı'nız yoksa kişi başı 25 TL. Hemen girişte bir elektronik rehber kiraladık. Kent içinde yapıların önünde numaralı bilgilendirme levhaları var, ayrıca numarayı bu elektronik rehbere girdiğimizde bize ayrıntılı bilgi veren bir cihaz. Hafızam beni yanıltmıyorsa cihazı kiralama bedeli için 5 TL verdik, ancak cihazın depozitosu 50 TL. Çıkışta 50 TL geri aldık.

Fotoğraf 1. Efes Antik Kenti

Bu elektronik rehber yüzünden, Antik Kent'te çoğu kişi, sanki sürekli cep telefonuyla konuşuyormuş gibi dolaşıyordu.

Fotoğraf 2. Efes Antik Kenti

Hemen girişte bilgilendirme levhaları bize yol gösterdi.

Efes Antik Kenti'nin Google Earth'ten görünüşü üzerinde gezdiğimiz güzergahı numaralandırdık. Böylece neyin nerede olduğunu anlamak bizim için de daha kolay oldu. Burada göreceğiniz numaralar, aşağıda göreceğiniz fotoğrafları çektiğimiz yerleri göstermektedir.

Resim 2. Efes Antik Kenti, Yerleşim Planı

Efes Antik Kenti'ni gezmeye başlayalım...



DOĞU GYMNASIUM

Girişte, hemen sağ tarafta yer alan yapıdır. Roma döneminde okul olarak kullanılmıştır.

Fotoğraf 3. Efes Antik Kenti, Doğu Gymnasium

VEDIUS GYMNASIUM

MS.2 yüzyılda Vediıs Antonius adlı zenginin yaptırdığı sportif ve kültürel bir eğitim merkezi olarak kullanılmış yapı.

DEVLET AGORASI (YUKARI AGORA) 
ve BAZİLİKASI (BORSASI)

Odeon'un önündeki meydandır. Burada devlet kontrolünde ticaret yapılan, dini ve resmi törenler yapılan bir alandır. Burası ticaret borsası gibi bir işlevi olan bazilikadır.  İmparator Augustus tarafından yaptırılan bazilikada, resmi toplantılar ve borsa işlemleri yürütülürmüş.

Fotoğraf 4. Efes Antik Kenti, Devlet Agorası

ODEON (BOULETERION)

Kentteki iki meclisten biri olan Danışma Meclisi'nin toplandığı yer. Üstü ahşap kaplıymış. Burada sadece resmi toplantılar değil, aynı zamanda 1400 kişilik oturma kapasitesiyle konser alanı olarak da kullanılmış. Burayı da Vedius Antonius efendi yaptırmış.

Fotoğraf 5. Efes Antik Kenti, Odeon

Fotoğraf 6. Efes Antik Kenti, Odeon önünde sütunlar

KURETLER CADDESİ

Mermerle kaplı cadde 8 m genişliğinde. Caddenin her iki yanında sütunlu revaklar ve bu revakların arkasında ise dükkanlar varmış. Her sütunun önünde heykeller bulunurmuş. Bu heykeller bugün kayıp, sadece kaideleri duruyor. Konuyla ne ilgisi olabilir bilinmez (!), ama İngilizler 1800'lü yıllarda buraya demiryolu döşemişler.. Tamamen duygusal olsa gerek, Türk vatanına hizmet...

Fotoğraf 7. Efes Antik Kenti,  Kuretler Caddesi

Caddenin altında 3 m derinliğinde ve 2 m genişliğinde bir kanalizasyon şebekesi varmış. Aynı dönemde İtalya'da Pompei adlı şehirde, ki ne kadar modern bir kent olduğuyla övünülürmüş, kanalizasyon suları cadde üzerinde akarmış. Tarihten böyle notlar okudukça, çok iş yaptığıyla sürekli övünen, ama sadece görünen işler yapıp altyapıya önem vermeyen belediye başkanları gözümün önüne geliverdi. Bu arkadaşlar, aşırı yağışlarda, altyapı yetersiz kalınca kıvırma ve konuyu saptırma konusunda da çok uzmanlar. Ne yazık ki!..

Efesliler, Kuretler Caddesini çeşmelerden taşan sularla yıkarlarmış. Bu sular, yağmur suları ile birlikte aynı zamanda değirmen taşlarını da döndürmek için kullanılırmış.

BELEDİYE SARAYI (PRYTANEION)

Prytan belediye başkanı gibi görev yapardı. Burası Artemis Tapınağı'ndan sonraki en kutsal yerlerden biriymiş.

Fotoğraf 8. Efes Antik Kenti, Belediye Sarayı

Tanrı ve imparator heykelleri ile dolu yapı, hıristiyanlığın kabulünden sonra dönüştürülmek istenince, çalışan işçiler heykellere bir şey olmaması için heykelleri gömerek saklamışlar. İyi saklamışlar ki, yapılan kazılar sonucunda ancak 1957 yılında ortaya çıkabilmişler. Roma dönemine ait bu heykeller Efes Müzesi'nde sergileniyor.

OKTAGON ANIT MEZARI

Sekiz köşeli çatısı olan bir anıt mezar. Kleopatra'nın Efes'e sürgüne gönderdiği kızkardeşi 15 yaşındaki Mısır prensesi Arsinoe IV'ün anıt mezarı.. Efes'te çok sevildiğini tahmin etmek çok zor değil..

HERKÜL KAPISI

Kapı üzerinde Herkül'ün "Neme aslanını öldürdükten sonra derisini yüzüp manto yapması" tasvir edilmiş.

Fotoğraf 9. Efes Antik Kenti, Herkül Kapısı

Kalabalık bir günde Hadrian Kapısı.. Kapı görünüyor, değil mi?.. Ortadaki iki sutünün arası işte..

DOMITIAN MEYDANI

Meydanın güneyinde Efeslilerin İmparator Domitian adına yaptırdıkları tapınak yer almaktadır.

Fotoğraf 10. Efes Antik Kenti, Domitian Meydanı

Alttaki fotoğrafta görüldüğü gibi heykeller, kabartmalar vb. meydanın her köşesine yerleştirilmiş ve sergileniyor.

Fotoğraf 11.'deki kabartmada insan görünümünde bir tanrıça resmedilmiş; Nike.. Yunan mitolojisinde Zafer Tanrıçası, Roma mitolojisindeki karşılığı ise Victoria'dır..

Kanatlı, hızlı koşabilen, uçabilen ve zaferler getiren bir tanrıçadır Nike.. Taşın şekli dikkatinizi çekti mi?.. Koşmak?.. Zaferler kazanmak?.. Aklınıza ünlü bir markanın logosu geldi mi?.. Hayır hayır, açıklamayacağım, henüz sayfama reklam vermediler  :)

Fotoğraf 11. Efes Antik Kenti, Domitian Meydanı

TRAIANUS ÇEŞMESİ

Fotoğraf 12. Efes Antik Kenti, Traianus Çeşmesi

DOMITIAN TAPINAĞI

Efes'te adına tapınak yapılan ilk imparator Domition olmuş. Maksat Romalılar ile aralarını iyi tutmak. Bu tapınağın önünde İmparator Domition'un büyük bir heykeli varmış, ancak hıristiyanlık kabul edildiğinde parçalandığı sanılıyor. Heykelin başı ve kolu bulunmuş, İzmir Arkeoloji Müzesi'nde sergileniyor.

Fotoğraf 13. Efes Antik Kenti, Domitian Tapınağı

MEMNIUS ANITI

Domitian meydanında, tapınağın tam karşısında yer almaktadır.

Fotoğraf 14. Efes Antik Kenti, Memnius Anıtı

TRAJAN ÇEŞMESİ

MS.11. yüzyılda yapıldığı tahmin ediliyor. Çeşmeyi süsleyen heykellerden bazıları bugün Efes Müzesi'nde sergilenmektedir.

Fotoğraf 15. Efes Antik Kenti, Trajan Çeşmesi

HADRIAN TAPINAĞI

Aslında bu tapınak MS.2.yüzyılda limana yakın bir yerde inşaa edilmiş. Ancak MS.5. yüzyılda tapınağın kutsal giriş kapısı Hadrian'ın anısını yaşatmak için bu cadde üzerine, bugünkü yerine taşındığı anlaşılmış.

Fotoğraf 16. Efes Antik Kenti, Hadrian Tapınağı

SKOLASTICIA HAMAMLARI

Skolasticia adlı zengin bir kadının yaptırdığı hamamın yapımı MS.1.yüzyılda yapılmış ve pek çok kez onarılmış. Bu hamamlardaki en önemli kurallardan biri fakirlerden ücret alınmamasıymış. Zenginler ise, daha çok öğleden sonra hamama hizmetkarlarıyla birlikte gelip daha uzun kalırlarmış.

YAMAÇ EVLER

Burası müze içinde bir müze. Buraya giriş ayrıca ücretli; kişi başı 15 TL..

Burası zenginlerin oturduğu bir mahalleymiş. Çalışmalar sırasında yağışlardan etkilenmesin diye üzeri kapatılmış bir alanda kazılar devam ediyor.

Bu evlerde kalorifer sistemi ve hamam bulunmaktaymış.

Fotoğraf 17. Efes Antik Kenti, Yamaç Evler

Duvaraları mermer kaplama ve fresklerle süslenmiş, tabanlar ise moziklerle kaplıdır.



CELSIUS KÜTÜPHANESİ

Fotoğraf 18. Efes Antik Kenti, Celsius Kütüphanesi

Efes Valisi Celsius öldüğünde, oğlu güzel bir lahit ve mezar odası yaptırır. Üzerine de kütüphane inşaa ettirir. Antik dönemin üçüncü büyük kütüphanesidir.

Fotoğraf 19. Efes Antik Kenti,
Celsius Kütüphanesi'nin
ön cephesindeki heykellerden biri

Yapının ön cephesinde kolonlar arasında dört kadın heykeli görüyoruz. Bu heykeller akıl, kader, ilim ve erdemi temsil etmektedir. Ne yazık ki, bu heykellerin orjinalleri bugün Avusturya'da Viyana Müzesi'nde sergilenmektedir. Fotoğraflarda gördüğümüz heykeller, orjinal heykellerin kopyalarıymış.

Kütüphane içinde kitapların nemden zarar görmemesi özel koridorlarla havalanması sağlanmış. Arka duvardaki kapı Celsius'un lahtine açılırmış. Celsius'un heykeli buradaymış, ancak bugün İstanbul Arkeoloji Müzesi'nden sergileniyor.

LATRINA (TUVALETLER)

Bu umumi tuvaletler, aynı zamanda bir toplanma yeridir. Aynı anda pek çok kişinin oturup ihtiyaç giderirken sohbet edebildiği bir mekan. Hatta kendilerinden önce hizmetkarlarını oturtup mermeri ısıtmasını isteyen Efesli'ler bile varmış. Ee, ağanın ... üstüne olmaz tabii... Fotoğraf paylaşamadığım için beni affedin!..

MERMER CADDE

Kütüphanenin önündeki alandan Tiyatroya kadar uzanan 400 m uzunluğundaki caddedir. Caddenin altından geçen kanalizasyon sistemi denize kadar uzanmaktadır.

Fotoğraf 20. Efes Antik Kenti, Mermer Cadde

Fotoğraf 21. Efes Antik Kenti, Mermer Cadde 

AŞK EVİ

Kuretler Caddesi'nin sonunda, mermer caddesine dönen yolun köşesinde yer alır. MS.1.yüzyılda inşaa edildiği tahmin edilmektedir. Yapı, bir ana holden ve bu hole açılan pek çok odadan oluşmaktadır. Girişte Afrodit'in heykeli bulunurmuş. Erkekler girişte, heykelin önünde küçük bir tapınma töreninden sonra içeri girerlermiş.

Fotoğraf 22. Efes Antik Kenti, Aşk Evi

Bir rivayete göre, hemen karşısında yer alan Celsius Kütüphanesi ile arasında gizli bir yeraltı geçidi varmış. Yolda karşılaştıklarına "kütüphaneye gidiyorum" diyerek bu gizli geçitten Aşk Evi'ne ulaşırlarmış.

TİCARET AGORASI

Ortası açık, çevresinde dükkanlar bulunan alan, kentin ticaret ve kültür merkeziydi.

Fotoğraf 23. Efes Antik Kenti, Ticaret Agorası

Fotoğraf 24. Efes Antik Kenti, Ticaret Agorası

BÜYÜK TİYATRO

Yakın zamana kadar Efes Festivali'nin düzenlendiği yapı. Hala çok sağlam görünüyor. MS.98-117 yılları arasında imparator olan Trianus zamanında tamamlandığı biliniyor.

24 bin kişilik kapasitesi ile Antik dünyanın en büyük tiyatrosu. Üç katlı ve çok süslü olan sahne binasından geriye bugüne pek bir şey kalmamış. Seyircilerin oturduğu alan çok dik, bu sayede sahne daha rahat görünmesi sağlanmış.

Fotoğraf 25. Efes Antik Kenti, Büyük Tiyatro

ARCADIUM (LİMAN) CADDESİ

İmparator Arcadium caddeyi onarınca onun adını almış. Limana kadar uzanan, altında pis suları denize döken sistemin olduğu cadde. 11 m genişliğinde ve 530 m uzunluğunda. Antik dünyanın en iyi korunmuş yapılarından biri. Anadolu'nun diğer antik kentlerinde bu denli geniş ve düzgün caddeler bulunmamış.

Şehre gelen krallar ve imparatorlar bu cadde üzerinde karşılanırmış. Önemli gösteriler, dini törenler hep bu cadde üzerinde yapılırmış.

Fotoğraf 26. Efes Antik Kenti, Arcadium Caddesi'nde Büyük Tiyatro'ya bakış

Arcadium Caddesi'nden Büyük Tiyatro'ya doğru bakış.

Fotoğraf 27. Efes Antik Kenti, Arcadium Caddesi

Caddenin limana doğru olan kısmı tamamen açık değil. Bir yerden sonra cadde kapalı. Sağdaki ağaçların arasından çıkışa doğru yavaş yavaş yaklaşıyorduk.

Fotoğraf 28. Efes Antik Kenti, Arcadium Caddesi'nden eski limana bakış

Arcadium Caddesi, şehrin limana giden caddesi diye anlattık ama bugün caddenin sonunda bir liman yok. Cadde denizden bir kaç km içeride kalmış durumda, yani doğa zamanla limanı toprakla doldurmuş.

Fotoğraf 29. Efes Antik Kenti, Arcadium Caddesi'nden çıktıktan sonra caddeye ve Büyük Tiyatro son bir bakış

Arcadium Caddesi'nde çıktıktan sonra ağaçların gölgesindeki bu yoldan çıkışa doğru ilerledik.

Fotoğraf 30. Efes Antik Kenti, çıkışa doğru

Ancak.. Görülmesi gereken bir yer daha var. Yukarıdaki fotoğrafta gördüğünüz yoldan sola dönün!..

ÇİFTE KİLİSE (MERYEM KİLİSESİ)

Meryem Ana'ya adanmış bir kilise. Burası hıristiyanlar için çok özel bir mekan. MS.431-438 yılları arasında konsiller bu kilisede toplanırlarmış. 200 civarında psikopos katılırmış bu toplantılara. Katolik mezhebinin çıkış yeri de burasıdır. Kilise, dünyada hıristiyanlığın ilk yedi kilisesinden biridir. 

MS.7.yüzyılda hemen yanına ikinci bir kilise inşaa edilmiş. Çifte Kilise denmesinin nedeni de bu. 

NOT : Dinler tarihi konusunda çok çok meraklı olmadığımızı bilmenizi isteriz. Zaman zaman çok biliyormuşuz gibi anlatıyor olabiliriz, ama değil. Sadece gezdiğimiz yerler hakkında topladığımız küçük notları paylaşıyoruz. Bunu burada hatırlatmakta yarar gördük.

Fotoğraf 31. Efes Antik Kenti, Çifte Kilise (Meryem Kilisesi)

ÇIKIŞ

Çıkış kapısına ulaştık. Yorulduğumuzu itiraf etmeliyim. Elektronik rehberimizi iade edip paramızı geri alıyoruz. Eee, aracımız diğer kapıda kaldı. Oraya nasıl döneceğiz?.. 

Fotoğraf 32. Efes Antik Kenti, Faytonlar

Taksiye binmek mümkün. Ancak faytonla gitmeyi tercih ettik. Harika meyve bahçelerinin arasında geçip Magnesia Kapı'ya geldi. Bu arada Yediuyurlar Mağarası'nın önünden geçtik.

Aslında Efes bir günde gezilecek bir yer değil. Bunu Efes'ten döndükten sonra gezdiğim yerlerle ilgili bilgiler araştırırken daha iyi anlıyorum. İlk fırsatta tekrar gezmek için sabırsızlanıyoruz. 

Efes'e kadar gelmişken, Meryem Ana Evi'ni görmeden ve  kıyametten muaf köy meşhuuurrr Şirince'ye uğramadan dönmek olmaz elbette..