Budapeşte Özgürlük Meydanı (Szabadsag ter)

2025 yılında, sıcak bir temmuz günü Budapeşte'yi adım adım gezmeye devam ediyoruz. Özgürlük Meydanı (Szabadsag ter)'na geldik.

Yorulmuşuz. Ağaçların gölgesinde biraz dinlenirken bir ses duydum. Burada duymayı beklemediğim bir ses. Derinlerde bir yerden Donald Trump’ın sesini duyuyorum sanki. Yine bir pazarlık peşinde sanırım.

Meydana bakan binalardan biri ABD Büyükelçiliği. Açık pencerelerden birinden geliyor olmalı sesi. Yine birilerine laf yetiştiriyordur ya da gazeteci azarlıyordur.

Budapeşte'nin her meydanı ayrı güzel, özenle düzenlenmiş ve anıtlarla dolu. Zaten Kolodko'nun minik heykelleri de her yerde karşımıza çıkabiliyor.

ABD’liler ile Sovyetler’in Bir Şekilde Buluştuğu Meydan

Bu güzel meydan, aslında 1848-49 Bağımsızlık Savaşı sırasında katılımcıların tutsak edildiği büyük bir binanın yıkılmasıyla 1897'de ortaya çıkmış. Macaristan'ın ilk başbakanı Lajos Batthyany de burada idam edilmişti. Bugün ise geçmişi anlatan anıtlar ve heykellerle dolu, insanların soluklanabileceği keyifli bir alan. Anıtlar ve heykellerle geçmişi anlatan bir meydan.

Harry Hill Bandholtz Anıtı

ABD Büyükelçiliği önünde ağaçların arasında neredeyse kaybolmuş, üniformasıyla bir asker. Macarların saygısını kazanmış ABD’li bir general.

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Macaristan’da dört general görevlendirilir. İngiliz, Fransız ve İtalyan ile birlikte ABD’li General Harry Hill Bandholtz. Görevleri Macar ordusunun silahsızlandırılması ve Macaristan’ı işgal etmiş Sırp ve Rumen birliklerinin geri çekilmelerini denetlemek.

5 Ekim 1919 gecesi Rumen askerleri, kendilerine ait olduklarını iddia ettikleri eserleri Macar Ulusal Müzesi’nden taşımaya niyetlenir. General Bandholtz bunu tek başına engeller. Üstelik elinde sadece binicilerin kullandığı bir kırbaç vardır.

General Bandholtz, bu davranışıyla Macarların saygısını kazanmış.

Heykel 1936 yılında yapılmış. Ancak bir ABD’li generalin heykeli Sovyetler’in hoşuna gitmemiş olacak ki, İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle anıt kaldırılmış. Kırk yıl kadar gözlerden uzak bir yerlerde kalmış. Ta ki 1989 yılına kadar. ABD Başkanı Bush’un Temmuz 1989’daki Budapeşte ziyareti öncesinde heykel tekrar meydandaki yerine konmuş.

ABD Başkanları

Adı geçmişken meydandaki ABD başkanlarından biri olan George H. W. Bush'un heykelini görelim. 1989-1993 yılları arasında görev yapmıştı.

Özgürlük Meydanı’ndaki diğer ABD Başkanı ise Ronald Reagan. O da 1981-1989 yılları arasında görev yapmıştı

Çocukluğumda haberlerde sık sık duyduğum iki isim vardı: biri ABD Başkanı Ronald Reagan, diğeri Sovyetler Birliği başkanı Mihail Gorbaçov. Gorbaçov’un istifa etmesiyle Sovyetler Birliği, 26 Aralık 1991 günü dağılmış, Soğuk Savaş dönemi sona ermişti. İki başkan da aynı dönemin başkanları.

Ronald Reagan’ın heykeli 2011 yılında meydanda yer almış. 2020 yılında da George H. W. Bush’un heykelini buyur etmişler meydana.

Sovyet Anıtı

Özgürlük Meydanı’ndaki ABD’lilerden söz ettik ama meydandaki asıl dikkat çeken yapı Sovyet Anıtı.

İkinci Dünya Savaşı sonunda Alman kuvvetleri geri çekilmiş, yerine Sovyet ordusu gelmişti. Bu anıt o günlerin anısına. Zaten üzerinde “Kurtarıcı Sovyet kahramanlarına şan olsun” yazısı var. Görkemli bir anıt. Sütunun üzerinde beş köşeli yıldız dikkat çekici.

Ancak günümüzde Macaristan’da bu anıtla ilgili tartışmalar var. Kimileri Alman ordusundan kurtuluşlarının anıtı olarak görüyorlar, kimileri de yaklaşık 40 yıl süren baskıcı Sovyet dönemini.

Anıt 1956 yılındaki ayaklanmalarda zarar görmüş.

23 Ekim 1956 tarihinde öğrenciler ve işçilerin öncülüğünde Macarlar ayaklandı. Sovyet askerleri geri çekildi, Imre Nagy reformcu bir komünist olarak iktidara geldi. Ama bu durum uzun sürmedi. 4 Kasım günü Sovyetler ayaklanmayı bastırdı. Binlerce insan öldü. Imre Nagy de 1958 yılında idam edildi. Ancak 1960 sonrasında Sovyetler, Janos Kadar iktidarıyla daha yumuşak bir yönetime izin vermek zorunda kaldı.

Alman İşgali Kurbanları Anıtı

Meydanın diğer ucunda yer alan Alman İşgali Kurbanları Anıtı da oldukça dikkat çekicidir.

Anıtta, Macaristan'ın ve krallarının sembolü olan küre bir haç tutan Başmelek Cebrail betimlenirken, üzerine pençesini uzatmış bir kartal figürü bulunur. Bu kartal, Alman armasındaki kartalı anımsatır ve üzerinde yazan "1944" tarihiyle Mart 1944'teki Alman işgalini temsil eder. Anıtın üzerinde 'Kurbanların Anısına' yazsa da , 'öldürülen tüm Macar vatandaşlarının Yahudi olduğunu' kabul etmediği yönünde eleştiriler bulunmaktadır. Bu nedenle, Yahudilerin anısına anıtın etrafına başka heykeller yerleştirilmiştir.

1848 Devrimcileri Anıtı

1848 devrimi Macaristan tarihinde çok önemli bir yer tutar. Özgürlük Meydanı'ndan 1848 Devrimi'ni de unutmamışlar.

1848 Devrimi'ni "Parlamento Binası ve Kossuth Lajos ter" başlıklı yazımızda ayrıntılı olarak anlatacağız.

İlk Atletizm Şampiyonasına Ait Anıt

Anıt 2000 yılında Özgürlük Meydanı'ndaki yerini almış. 6 Mayıs 1875 günü Macaristan'daki ilk atletizm yarışmaları burada yapılmış.

Anıt üzerinde "sağlıklı bir ruh ancak eğitimli bir vücutta yaşar" yazısı dikkat çekici. Tanıdık geldi mi?

"Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur."

Mustafa Kemal Atatürk

Széchenyi Büstü

Macaristan tarihinde çok önemli bir yeri olan Széchenyi de meydanda yerini almış. Onun hikayesini ve Macaristan tarihindeki yerini "Budapeşte'nin Köprüleri" yazımızda anlattık.

Kolodko'nun Minik Heykellerinden İkisi

"Budapeşte'nin Minik Heykelleri" başlıklı yazımızda daha ayrıntılı anlattık ama Özgürlük Meydanı'na gelmişken, Kolodko'nun iki minik heykeli burada. Sözünü etmeden ayrılmayalım meydandan.

Biri Balta. Türkçesi de Balta, Macarcası da Balta. İlginç bir hikayesi var.