İbrahim Müteferrika Kağıt Müzesi

Yalova'ya Atatürk'ün izlerini görmek için gelmiştik. Sonunda Çin'de icat edilen kâğıdın Yalova'daki hikâyesiyle de karşılaştık.

İnsanoğlunun uzun yaşam yolculuğunda çok önemli dönüm noktaları vardır:

Yerleşik yaşama geçiş gibi, tekerleğin icadı gibi... Ve elbette yazının icadı.

Yazıyı icat ettikten sonra tabletlere yazmaya devam etseydik, belki çok daha kaslı insanlar olabilirdik. Ya da ağır tabletleri taşımaktan yorulup okumaktan vazgeçebilirdik.

Neyse ki Çinliler kâğıdı icat ettiler. Üç yüz veya beş yüz sayfalık kitapları çantamıza atıp istediğimiz yerde okuyabiliyoruz. Kâğıt da çok önemli icatlardan biri elbette...

Kâğıdın izini sürmek için Yalova'ya geldik.

Raif Dinçkök Kültür Merkezi'nden içeri girince İbrahim Müteferrika Kâğıt Müzesi için ayrılan salonu bulmak zor olmadı. Güler yüzlü bir görevli karşıladı bizi. Müzeye giriş ücretsiz.

Kâğıdın Yolculuğu

M.S. 105 yılında Çin'de icat edilmiş. O dönem dünya, günümüzdeki dünya değil. Uzun zaman sadece Çin'de kullanılmış, dünyanın haberi olmamış. Ardından Talaş Savaşı sonrası Müslümanlar kâğıdın varlığını öğrenmiş, bir zaman sonra da Avrupalılar.

Kâğıt Anadolu'ya da gelmiş. Kâğıt üretmek için kâğıthane gerekir. İstanbul'da Kâğıthane adında bir semt var. İstanbul'un fethinde burada kâğıt üretildiği tahmin ediliyor ancak belge yok. Ülkemizde belgesi olan tek kâğıthane Yalova'da kurulmuş.

Müzenin Adı Neden İbrahim Müteferrika Kâğıt Müzesi?

Girişte İbrahim Müteferrika'nın bir büstüne yer vermişler. Osmanlı döneminde ilk matbaayı getiren kişinin kâğıtla ilgisi ne olabilir? Bu sorunun cevabı için onu daha yakından tanıyalım.

1674 yılında Erdel Prensliği'nde Kaloşvar şehrinde doğmuş. Daha sonra Müslüman olmuş ve Osmanlı Devleti'nde önemli görevler almış.

1716 yılında Müteferrika olarak görev yapmış. Çünkü Macarca ve Latince dillerini biliyormuş. Müteferrika; padişah, vezir gibi devlet büyüklerinin yanında, türlü hizmetlerde çalışanlar için kullanılan bir kelime.

1720 yılında Macar prensi Ferenc Rakoczi'nin mihmandarı olmuş. Mihmandar, resmi konuklara rehberlik yapan kişilere denir.

Rakoczi Macaristan'ın bağımsızlığı için Avusturya'ya karşı ayaklanmış, başarılı olamayınca Osmanlı Devleti'ne sığınmıştı. Tekirdağ'da yaşadığı ev günümüzde bir müze. "Rakoczi Müzesi" ile ilgili Çekirdek Gezi yazımızı buradan okuyabilirsiniz. Ayrıca Budapeşte gezimizde de Rakoczi'nin izini sürmüştük. "Parlamento Binası" başlıklı Çekirdek Gezi yazımızı buradan okuyabilirsiniz.

1727 yılında Sultan III. Ahmet'in izniyle İbrahim Müteferrika matbaa kurma iznini aldılar. 1747 yılında ölene kadar 17 kitap, toplam 23 cilt bastı.

İşte bu yüzden, bir kâğıthaneye ihtiyaç duydu. Yalova'nın Elmalık köyünde uygun şartlar bulundu ve bir kâğıthane kuruldu. İbrahim Müteferrika'nın ölümünden sonra da, bu kâğıthane 1760'lara kadar kâğıt üretmeye devam etmiş. Sonra yıkılmış, günümüzde yok.

Bir Sanat Tarihçisi Aytekin Vural

Bir kâğıt müzesi projesiyle yola çıkan Aytekin Vural 2013 yılında müzenin açılmasını sağlamış.

Uzun bir yolculuğu küçük bir alana sığdırmayı başaran Aytekin Vural, müzede geleneksel yöntemlerle kâğıt üretimini de gösteriyor. Zamanla burada üretilen kâğıtlar ilgi görmeye başlamış. Çünkü hat ve ebru gibi geleneksel sanatlarımızı çalışan Türk süsleme sanatçıları, yine geleneksel yöntemlerle üretilen kâğıt kullanmak istemişler.

Bu ilgiyi karşılamak için farklı bir atölyede kâğıt üretmeye devam ediyorlar. Atık toplayarak geri dönüşüm de sağlıyorlar. Hatta kullanılmayan kıyafetleri de toplamaya başlamışlar. Bir yaşımıza daha girdik, eski giysiler de kâğıda dönüşebiliyormuş.

Müzeden ayrılmadan önce geleneksel yöntemlerle kâğıdın nasıl üretildiğini görmek bizi mutlu etti. Görevli, tüm aşamaları bize tek tek anlattı. Üretilen kâğıtlara dokunduk. Doğrusu bu kâğıtlarla çalışan sanatçıların eserlerini merak ettik.

Görevli, kâğıtlardan birini bize hediye edince kızımız daha çok heyecanlandı. Bu günlerde kara kalem çizimler yapıyor. Bakalım bu kâğıda ne çizecek?

Müzenin alanı çok geniş değil. Gerçi her köşesi en iyi şekilde değerlendirilmiş. İlk modern kâğıt makinesinin bir maketi de sergileniyordu.

Eski bir daktilo da sergileniyordu. Bu da matbaadan sonra kâğıda yazı basmanın farklı bir yoluydu. Müze eğer daha geniş bir alana kavuşursa, kâğıdın ve basım tekniklerinin yolculuğu çok daha ayrıntılı anlatılabilir.